ผมเชื่อว่า…ศิลปินเกิดมาพร้อมกับหน้าที่อันยิ่งใหญ่ หากกรอบของงานศิลปะมีอยู่จริง ศิลปินทุกคน คงกู่ร้องหาชีวิตนอกกรอบกันสุดเสียง แต่กรอบความคิดในเรื่องหน้าที่ของศิลปิน ความรับผิดชอบต่อศิลปะที่มีต่อสังคม มองผ่านสายตาของศิลปินนอกกรอบที่ผู้คนในวงการศิลปะพากันชี้นิ้วว่าเป็น BAD BOY คนนี้ มีความชัดเจน ตรงไปตรงมา และเสมอต้นเสมอปลายอย่างน่าชื่นชมจนแทบจะยกย่องได้ว่า วสันต์ สิทธิเขตต์ เป็นหนึ่งในศิลปินจำนวนไม่มากนักในประเทศนี้ ที่สามารถสร้างงานศิลปะเพื่อรับใช้อุดมการณ์ทางสังคมมาตลอด แม้จะถูกค่อนขอดบ้างในวิถีทางการนำเสนอที่ค่อนข้างดิบ จนดูหยาบ ด้วยการแสดงออกที่ฉับไว จนหลายคนสงสัยว่าเขาคงไม่มีเวลาให้กับการตกตะกอนทางความคิด 

เรียบเรียงและสัมภาษณ์ โดย สุรกานต์ โตสมบุญ และ วิภาช ภูริชานนท์ 

อรรถ สุนทรวโรภาส ช่างภาพอิสระ และอดีตช่างภาพประจำนิตยสารสเกล (SCALE) เล่าให้ฟังเกี่ยวกับการเข้ามาทำงานถ่ายภาพว่า “ มันเริ่มจากตอนเด็กๆ เล็กเลยครับที่เห็นพ่อถ่ายรูปขาวดำ รูปครอบครัว รูปผม แล้วมันดูมหัศจรรย์มากสำหรับตอนนั้น แต่คนที่สอนผมจริงๆ คือน้าชายที่เป็นอาจารย์มัธยมประจำห้องโสต ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับเรื่องนี้โดยตรง หรือบางทีผมก็ซื้อหนังสือมาอ่าน หรือดูเทคนิควิธีการถ่ายภาพเองบ้าง ผมคิดว่าการเริ่มต้นที่แท้จริงน่าจะอยู่ที่ความสนใจ คือผมสนใจการถ่ายภาพ 

ภาพชาวนาฟาดข้าวธรรมดาๆ ภาพหนึ่งที่มองแล้วอาจจะไม่ได้สวยเลิศเลอ หรือมีคุณค่าสักเท่าไรถ้าเทียบกับภาพศิลปะอื่นๆ แต่ภาพนี้กลับมีคุณค่าทางจิตใจมากสำหรับศิลปินผู้หลงใหลในความเป็นไทยอย่าง สมใจ ไรซ์ ที่ถ่ายทอดความรู้สึกจากปลายพู่กันที่ถูกแต่งแต้มสู่ผืนผ้าใบ เพียงเพื่อต้องการจะถ่ายทอดเรื่องราวและวิถีชีวิตของคนไทยไว้เป็นความทรงจำในขณะที่โลกก้าวไปข้างหน้าอย่างไม่หยุดนิ่ง และแม้เวลาจะล่วงเลยมาหลายสิบปีแล้วก็ตามในการเข้าสู่วงการสีน้ำ แต่ภาพนั้นยังเป็นภาพแห่งความทรงจำที่ไม่เคยลืมเลือนเลย 

ในแต่ละวัฒนธรรมเส้นแบ่งระหว่าง ‘ ศิลปะ ‘ และ ‘ ความโป๊เปลือย ‘ ของการเปลือยกาย ( nude) นั้นวางอยู่บนบรรทัดฐานที่แตกต่างกันไป เล่ากันว่าหากจับเอาผู้หญิงเปลือยชาวอังกฤษ ญี่ปุ่น และเยอรมัน มายืนต่อหน้าธารกำนัล ปฏิกิริยาที่ผู้หญิงแต่ละชนชาติแสดงออกก็จะไม่เหมือนกัน 

ภาพถ่ายบุคคลเป็นภาพถ่ายประเภทแรกสุดที่มนุษย์ในโลกยุคใหม่รู้จักหรือคุ้นเคยในฐานะภาพแทนตัว คงจะไม่ใช่การกล่าวเกินจริงแต่อย่างใด หากจะพูดว่า ภาพถ่ายบุคคลถือกำเนิดขึ้นพร้อมๆ กับประวัติศาสตร์การถ่ายภาพ เพราะมันทำหน้าที่บันทึกภาพของทั้งคนเป็นและคนตายมาเป็นระยะเวลาไม่น้อยกว่าร้อยห้าสิบปี 

นิรันดร์ ชุณหชาติเริ่มทำงานภาพถ่ายพร้อมๆ กับการทำงานตกแต่งภาพ ( Retouching) ตั้งแต่ที่อเมริกายังไม่มีโปรแกรมคอมพิวเตอร์ตกแต่งภาพ      ( Photoshop) การทำงานในแล็บตกแต่งภาพจึงกลายเป็นเหมือนการฝึกฝนและเรียนรู้เทคนิควิธีทางภาพถ่ายในแบบละเอียดถี่ถ้วน 

เรียบเรียงและสัมภาษณ์ โดย สุรกานต์ โตสมบุญ และ วิภาช ภูริชานนท์     Q : ในการทำงานชิ้นนี้ที่เวนิส (City of Ghost) อาจารย์ได้เห็นสถานที่แล้วคิดเห็นยังไงบ้าง ? A : ผมไปดูสถานที่มาแล้ว แต่คงต้องใช้คำว่าเดินหาที่นะครับ แล้วก็ได้ที่ในวันสุดท้ายก่อนจะเดินทางกลับมา ซึ่งปัญหาของผม คือ ผมไม่ได้อยู่ในที่ตรงนั้นนานพอที่จะทำความคุ้นเคยหรือทำความรู้จักกับสถานที่ และหาทางแก้ปัญหาในรายละเอียด หรือจะคิดอะไรต่อไปจากเดิมที่เรามีอยู่ตรงนั้น ถ้าถามว่าเป็นเงื่อนไขไหม …มันก็คงเป็นเงื่อนไขแน่นอน…ธรรมชาติในการทำงานของผมแล้ว การสร้าง dialogue ในแง่ใดแง่หนึ่งกับพื้นที่เป็นประเด็นที่ผมต้องต้องคิดทุกครั้ง   Q...

“เราสร้างงานประติมากรรม เพื่อให้งานประติมากรรมสร้างเรา” คือวาทะที่เผยขึ้นพร้อมกับรอยยิ้มที่เปี่ยมไปด้วยไมตรีจิตของศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (ประติมากรรม) ประจำปี 2549 นนทิวรรธน์ จันทนะผะลิน ก่อนจะย้อนเล่าถึงจุดเริ่มต้นชีวิตบนถนนสายประติมากรรมให้เราฟัง 

ธาดา วาริช เป็นหนึ่งช่างภาพรุ่นใหม่ซึ่งมีผลงานเป็นที่น่าจับตามองมากที่สุดคนหนึ่ง งานของเขามีความเซ็กซี่เย้ายวน หรือเขาสามารถดึงเอาคาร์แร็กเตอร์ที่อยู่ภายในแบบออกมา แต่ก็เป็นที่ทราบกันว่า ธาดานั้นมีความถนัดในการถ่ายหลายรูปแบบ หรือมีแนวทางการทำงานที่ค่อนข้างหลากหลาย แต่ในความหลากหลายนั้นกลับทำให้เรารู้สึกได้ว่านี่เป็นผลงานที่มีลายเซ็นของศิลปินคนเดียวกัน 

ภาพถ่ายไม่เคยเงียบใบ้ หากมันได้สื่อความหมายบางอย่างออกมาด้วยเสมอ นี่คือหลักการพื้นฐานที่ทำให้งานภาพข่าวต้องบอกเล่าเรื่องราวที่เป็นจริง เพราะในเมื่อภาพสามารถพูดได้ด้วยตัวมันเอง การกำหนดและควบคุมให้ภาพถ่ายพูดในสิ่งที่เราอยากให้มันพูดจึงเป็นเรื่องยาก 

ความเป็นมาของณัฐนลิน   เรียนจบมัธยมปลายที่โรงเรียนสุรศักดิ์มนตรี ไม่ได้เป็นเด็กตั้งใจเรียนมาก เกเรมาตลอด ในช่วงวัยเรียนในเมืองไทยที่จำได้ก็แค่ ม. ห้า เป็นช่วงเดียวที่ตั้งใจเรียน พอเข้ามหาลัย จากการที่เที่ยวมาโดยตลอด ก็เลยไม่ได้ตั้งใจเรียน เพื่อนโดยส่วนใหญ่ก็จะเลือกเรียนนิเทศศาสตร์ บริหาร แต่โดยส่วนตัวแล้วไม่ชอบ ตอนนั้นยังไม่รู้ว่าจะเรียนอะไร 

ในแวดวงแฟชั่น เมื่อเราเอ่ยชื่อ ณัฐ ประกอบสันติสุข น้อยคนนักที่จะไม่รู้จัก เพราะเขาจัดเป็นช่างภาพหัวก้าวหน้ารุ่นแรกๆ ที่มีส่วนอย่างมากในการผลักดันและเปลี่ยนแปลงพลิกโฉมงานถ่ายแบบเดิมๆ ให้เป็นงานที่มีสไตล์ จนสามารถเทียบชั้นได้กับนิตยสารชั้นนำระดับนานาชาติ แต่นอกเหนือจากภาพความสำเร็จที่เราเห็นอยู่ในทุกวันนี้ ใครบ้างที่จะรู้ว่าก่อนที่ณัฐจะกลายมาเป็นช่างภาพมืออาชีพ เขาเดินมาสู่เส้นทางนี้ได้อย่างไร 

ชำนิ ทิพย์มณี ผู้ก่อตั้งบริษัท ตาชำนิ จำกัดและศิลปินช่างภาพมือเก๋าที่สุดในเมืองไทยคนหนึ่ง ได้บอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาก่อนหน้าที่เขาจะเดินมาสู่การเป็นช่างภาพอาชีพว่า “ เริ่มที่การผจญภัย หรือการเดินทางไปต่างประเทศ เพื่อค้นหาตัวเอง จากเดินทางไปกลับสองสามครั้งสุดท้ายก็จบที่ประเทศอิตาลี เรียนอยู่ที่นั่นประมาณ 3-4 ปี แล้วจึงกลับมาเมืองไทย ทำงานที่เซ็นทรัลดีพาร์ทเมนสโตร์ที่สาขาลาดพร้าว ภายใต้การนำของคุณสุทธิธรรม จิราธิวัฒน์ ท่ามกลางความใหม่ของมัน ความคล่องตัวก็เป็นเรื่องยากนิดหนึ่ง ช่วงนั้นเป็นช่วงที่เศรษฐกิจกำลังขาขึ้น ทุกอย่างที่ทำ ณ เวลานั้นก็ดีขึ้นเรื่อยๆ 

ความเป็นมาก่อนหน้าที่จะมาทำงานถ่ายภาพ?   ผมเรียนมาทางด้านออกแบบบผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม พอจบมาก็ทำงานออกแบบเครื่องมือแพทย์ พวกเวชภัณฑ์ สักพักหนึ่งปี 2527 ทำงานได้ปีเดียวก็ออกมา จากนั้นก็ไม่ได้ทำงานอะไรเลย ก็กลับมาตะลอนจับกล้องถ่ายรูป

จตุรงค์ หิรัญกาญจน์ เริ่มเรียนรู้ศิลปะและการใช้ชีวิตแบบศิลปินมาตั้งแต่เข้าเรียนวิทยาลัยช่างศิลป์ กรมศิลปากร ซึ่งที่วิทยาลัยช่างศิลป์นั่นเองที่ทำให้เขาเริ่มสนใจการถ่ายภาพ และแม้นว่าในขณะนั้นจะยังไม่มีสถาบันใดเปิดสอนวิชาถ่ายภาพเป็นการเฉพาะ แต่เขาก็ตัดสินใจที่จะสอบเข้าเพื่อเรียนต่อในคณะมัณฑนศิลป์ ศิลปากรเพื่อลงเรียนวิชาถ่ายภาพที่เปิดสอนเพียงแค่สองตัวเท่านั้นเอง 

หากถามว่าอะไรคือลักษณะเฉพาะตัวที่ทำให้ภาพของ แก้วเกล้า พงษ์ไพบูลย์ มีความแตกต่างจากจากผลงานของช่างภาพยุคใหม่ๆ โดยทั่วไป ? คำตอบก็คงอยู่ที่การให้สมดุลระหว่างความมืดและความสว่าง ในภาพแต่ละภาพของเขา แก้วเกล้าจะให้ความสำคัญแสงสลัวและรายละเอียดที่ปรากฏอยู่ภายใต้สภาพแสงนั้นๆ นี่เป็นความงามแบบเดียวกับที่จุนิชิโร่ ทานิซากิเคยได้พรรณนาไว้ในความเรียงเล่มหนึ่งของเขาซึ่งมีชื่อว่า In Praise of Shadow ทานิซากิชี้ให้เราเห็นความสำคัญของความสลัวราง ซึ่งคนอีกยุคหนึ่งแทบจะไม่รู้จักอีกแล้ว เพราะพวกเขาเกิดขึ้นมาพร้อมกับแสงสว่างสังเคราะห์

นับตั้งแต่ย้อนคืนเชียงราย แผ่นดินถิ่นเกิด ท่ามกลางความเจริญของบ้านเมืองที่มุ่งตามตะวันตกอย่างขาดสติในทุกศาสตร์ ด้านหนึ่ง ถวัลย์ ดัชนี ปรากฏสู่สายตาสาธารณชนในภาพช่างวาดรูปผู้อหังการ์ด้วยผลงานภาพวาดราคาแพงระยับที่ชนชั้นสูงล้วนไขว่คว้าไปครอบครอง อีกด้านเขาปลีกตัวใช้ชีวิตอย่างเรียบง่ายในบ้านดำ นางแล พร้อมกับรังสรรค์หมู่สถาปัตยกรรมอันอุดมด้วยความงดงามระหว่างภูมิปัญญาตะวันออกและตะวันตกขึ้นมา แถมวางแผนสร้างเมรุเผาศพส่วนตัวในบั้นปลายชีวิตไว้เสร็จสรรพ อย่างช่างวาดรูปผู้ไม่หวั่นไหวต่อความตาย 

เป็นที่รู้จักกันดีอยู่แล้วสำหรับ จักกาย ศิริบุตร กับผลงานงานศิลปะที่โดดเด่นไม่เหมือนใคร รวมทั้งการเป็นอาจารย์ นักวาดภาพประกอบ และล่าสุดยังรับตำแหน่งบรรณาธิการ Editor-at-Large ให้กับหนังสือ House Beautiful อีกด้วย ถึงแม้งานจะมากมายแค่ไหน เขาก็ยังมีเวลาให้กับตัวเองได้ทำในสิ่งที่เขารัก จักกาย สนใจและอยากทำงานเกี่ยวกับศิลปะ จึงเลือกเรียนสาขาวิชาที่สามารถพลิกแพลงไปเป็นงานดีไซน์หรืองานพาณิชย์ศิลป์ นั่นคือด้านศิลปะและออกแบบสิ่งทอทั้งปริญญาตรีและปริญญาโท จากสหรัฐอเมริกา ซึ่งในสมัยนั้นเมืองไทยยังไม่มีสอนในด้านนี้