สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา สำเร็จการศึกษาปริญญาเอกทางด้านสถาปัตยกรรมศาสตร์จากมหาวิทยาลัยแคมบริดจ์ ประเทศอังกฤษ ได้รับอิสริยาภรณ์ศิลปะและอักษรศาสตร์ชั้นอัศวิน จากกระทรวงวัฒนธรรม ประเทศฝรั่งเศส
นอกจากนี้ยังเป็นสมาชิกสถาบันสถาปัตยกรรมแห่งฝรั่งเศสที่ปารีส วุฒิสมาชิกกิตติมศักดิ์ของสถาบันสถาปัตยกรรมแห่งชาติอเมริกา วุฒิสมาชิกแห่งโรบินสันคอลเลจ (2532) และสมาชิกสามัญของเซนต์จอห์นคอลเลจแห่งเคมบริดจ์ (2545 และ 2556)
ผลงานออกแบบทางสถาปัตยกรรมของ ดร.สุเมธ ได้รับการเผยแพร่ในวารสารและนิทรรศการชั้นนำระดับโลก อาทิ นิทรรศการศิลปะ Venice Biennale (2539) นิทรรศการ Art and Architecture 1900-2000 ของสหภาพยุโรป
ภาพเขียนแนวนามธรรมของ ดร.สุเมธ ได้รับการจัดแสดงที่ Galerie Atelier Visconti (2542-2543) Toit de la Grande Arche และ Paris-la Defense (2545)
สำหรับในประเทศไทย นอกจากเป็นผู้บุกเบิกงานภาพเขียนแนวนามธรรม (Non-Figurative Painting) แล้ว ในอีกด้านหนึ่ง ดร.สุเมธ ยังมีบทบาททางด้านการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมไทยอีกด้วย ผลงานที่มีชื่อเสียง ได้แก่ การริเริ่มแนวความคิดอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา และ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ร่วมริเริ่มโครงการอนุรักษ์เกาะรัตนโกสินทร์ อันได้แก่ การย้ายตลาดนัดออกไปจากสนามหลวง รื้อฟื้นหอระฆัง หอกลองประจำเมือง อนุรักษ์ป้อมพระสุเมรุ การปรับภูมิทัศน์บริเวณหน้าโลหะปราสาท วัดราชนัดดาฯ นอกจากนี้ยังทำงานอนุรักษ์โบราณสถานสำคัญหลายแห่งทั่วประเทศ ผลงานอันเป็นที่ประจักษ์แก่สังคมเหล่านี้ ทำให้ได้รับรางวัลนักอนุรักษ์มรดกไทยดีเด่น และในปี พ.ศ. 2536 ได้รับเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะสถาปัตยกรรม พ.ศ.2541
